Postalo je jasno da Srbi, kako bi opstali, moraju promijeniti način borbe. Dok je u ranijim epohama njihov ključni adut bila fizička izdržljivost, u 18. vijeku glavni protagonisti srpske istorije više nijesu bili nepobjedivi ratnici već ponositi sveštenici. Težište je pomjereno s bojnog polja na područje duha, jer je iskustvo pokazalo da samo crkva može biti garant očuvanja identiteta, svijesti o porijeklu i sopstvene tradicije. Srbi su se zato s punim povjerenjem okupili oko episkopa Stefana Ljubibratića, na čiji je zahtjev mletačka vlada u jednom trenutku priznala slobodu vjeroispovijesti u Dalmaciji. Međutim, dalmatinski biskupi, predvođeni zadarskim nadbiskupom Vićentijem Zmajevićem, u težnji da obezbijede apsolutni primat rimokatoličke crkve u jadranskoj pokrajini, ustali su protiv Ljubibratića i svojski se zauzeli za njegovo protjerivanje iz Dalmacije. Ni vlada Republike Sv. Marka nije s odobravanjem gledala na Ljubibratića zbog toga što ga je hirotonisao patrijarh Mojsije Rajović (1719), a što je bilo svjedočanstvo o duhovnom jedinstvu srpskog naroda, koje je po svaku cijenu trebalo razbiti. Ipak, zbog opasnosti koja je prijetila od novog rata, za čije vođenje bi Srbi bili neophodni Republici, kao i zbog mogućih nemira njenih pravoslavnih podanika ako bi ostali bez svog crkvenog poglavara, vladici je dozvoljeno da ostane u Dalmaciji, pod uslovom da se uzdrži od vršenja episkopske dužnosti. Ali, Ljubibratić nije još dugo živio među uskočkim potomcima. Vjerovatno u nadi da će njegovi sunarodnici lakše rješavati svoje pitanje ako se on povuče, Ljubibratić je 1726. godine napustio Dalmaciju i prešao u Austriju, gdje je do smrti 1738. godine upravljao Kostajničko-zrinopoljskom eparhijom.

Poslije Ljubibratića, među dalmatinskim Srbima pojavila se još jedna izuzetna ličnost iz redova sveštenstva – Simeon Končarević. Na istorijskoj sceni on se prvi put istakao 1728. godine kada se, kao benkovački paroh, suprotstavio kanonskoj vizitaciji ninskog biskupa. Biskupskim vizitacijama suprotstavili su se tada i drugi srpski sveštenici. Zatvaranje brojnih neposlušnih paroha, kaluđera i igumana, koje je uslijedilo, izazvalo je veliko negodovanje naroda i to je uticalo da Končarević, koji je takođe bio uhapšen, bude brzo pušten na slobodu. Sinjorija, zavisna od pravoslavnog stanovništva u slučaju rata, morala je da vodi računa o njegovom raspoloženju.

Reagujući na neizvjestan položaj srpskog naroda, izloženog pritiscima rimokatoličkih biskupa, Končarević je 1731. godine sazvao skupštinu srpske crkve u Dalmaciji, kojoj su prisustvovala dvadeset dva sveštenika. Benkovačka skupština je donijela rezoluciju od šest tačaka, izražavajući apsolutnu odanost pravoslavlju, odbacujući prevlast latinskih biskupa nad pravoslavnima, zabranjujući pravoslavnim sveštenicima zajednicu u bogosluženju s rimokatolicima zbog dogmatskih razlika i zahtijevajući da se Srbima dozvoli izbor novog episkopa.

Na ovaj zahtjev Senat je odgovorio 1736. godine, izdavanjem rješenja kojim se dalmatinskim Srbima dozvoljava da izaberu svog episkopa, ali usled intervencija nadbiskupa Zmajevića, koji je uporno radio na potpunoj likvidaciji pravoslavlja u Dalmaciji, to rješenje nije stupilo na snagu. Zbog toga je, na inicijativu Simeona Končarevića, 1740. godine održana još jedna skupština, pod predsjedništvom serdara Mihaila Pavasovića, kojoj su pored sveštenika prisustvovala i svjetovna lica. Tom prilikom donijeta je rezolucija u kojoj se ističe da su pravoslavni sveštenici potčinjeni samo pravoslavnoj crkvi, da pravoslavni, za razliku od rimokatolika, ispovijedaju kako Duh Sveti proishodi samo od Oca, da pravoslavni ne zavise od rimokatoličke crkve, već priznaju samo svoje pretpostavljene, da se, po kažnjavanju sveštenika, zatvara i crkva. Ova skupština, iako je ostala bez rezultata, smatra se značajnom zato što joj je predsjedavalo svjetovno lice, odabrano jer se vjerovalo da će Senat više pažnje obratiti na zahtjeve svojih podanika kada ih zastupa serdar, kao povjerenik države. Skupština je značajna i zato što su joj prisustvovali i Srbi s turske teritorije, ponovo potvrđujući duhovno jedinstvo srpskog naroda.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---